‘1984’ του Τζ.Όργουελ : το βιβλίο που προφήτευσε τον κόσμο

Του Μιχάλη Καλούπη Ο Τζορτζ Όργουελ ξεκίνησε να γράφει την δεκαετία του 40΄ για το μακρινό τότε 1984, για το μέλλον όπως το φανταζόταν. Το 1984 σαν χρονολογία μπορεί να ανήκει στο παρελθόν, αλλά το βιβλίο του Όργουελ θα αντιπροσωπεύει για πάντα «Το Μέλλον» μιας και όλα έχουν δρομολογηθεί σχεδόν όπως τα προέβλεψε. Ξεκινάω με ένα μικρό σπόιλερ για όσους δεν έχουν διαβάσει το βιβλίο, το οποίο είναι απαραίτητο για τη συγγραφή και κατανόηση του κειμένου: το τέλος του δεν είναι χαρούμενο. Το 1984 δεν είναι μία νουβέλα ή ένα απλό μυθιστόρημα · είναι μία ανατριχιαστικά ακριβής προφητεία για το μέλλον του κόσμου, ένα μανιφέστο, είναι η εξιστόρηση της μοναχικής και διαχρονικής μάχης του ατόμου με το σύστημα, έναν μηχανισμό δομημένο μεθοδικά, σχεδόν άφθαρτου, που αποσκοπεί στον απόλυτο έλεγχο και την κατάργηση κάθε ελευθερίας – κάθε πραγματικής ελευθερίας , αυτής που πηγάζει από την αντικειμενική ματιά και την προσωπική σκέψη. Το βιβλίο είναι μία προειδοποίηση του συγγραφέα μισό αιώνα και βάλε πριν, την οποία αγνοήσαμε και αντ’αυτού την κάναμε ριάλιτι και χαζεύαμε με τις ώρες· το σύνθημα Big Brother is watching you, ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί δηλαδή, δεν ήταν νέα ιδέα των 00’s αλλά η πρόβλεψη του Όργουελ την οποία ξεπατικώσαμε άψογα, βάζοντας αρχικά 20 ανθρώπους σε ένα σπίτι με πλήρη παρακολούθηση – και με τη θέλησή τους μάλιστα, μες την τρελή χαρά. Πλέον πάμπολλα μέρη του κόσμου παρακολουθούνται 24/7 με την άδεια και τις ευχές μας. Το πήγαμε μάλιστα και ένα βήμα παρακάτω, αφού οικειοθελώς μεταφορτώνουμε όλες σχεδόν τις προσωπικές μας πληροφορίες σε διαδικτυακές βάσεις δεδομένων , ακόμα και το πού βρισκόμαστε και το τι κάνουμε ανά πάσα στιγμή. Και μας αρέσει. Ο πολίτης του 1984 όπως και αυτός του 2016 μπορεί να μην περιορίζεται από αλυσίδες αλλά η πρόσβασή του σε πληροφορίες είναι τόσο ελεγχόμενη και παραποιημένη που υπόκειται σε συνεχή πλύση εγκεφάλου και φοράει παρωπίδες εν αγνοία του, είναι αναισθητοποιημένος παθολογικά, αρκείται στο να λατρεύει Το Κόμμα, να ασπάζεται κάθε αλήθεια που αυτό τον ταΐζει και να μισεί τους εχθρούς που αυτό του υποδεικνύει. Η σκέψη στο 1984 είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο. Ο έρωτας είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο. Η γνώση είναι έγκλημα που τιμωρείται με θάνατο. Δεν ξέρω αν η τελική ήττα του ανθρώπου είναι η ειλικρινής πρόβλεψη του Όργουελ ή αν σκοπός του ήταν να τρομοκρατήσει για να αφυπνίσει συνειδήσεις και να αποφευχθεί η προφητεία. Πώς φτάσαμε όμως ως εκεί; Ο κόσμος της «Ωκεανίας» που είναι μία από τις 3 υπερχώρες που έχουν απομείνει το 1984 διαχωρίζεται σε 3 τάξεις : Α) Το εσωτερικό κόμμα – η άρχουσα και ευημερούσα τάξη (ποσοστό ~1%) Β) Το εξωτερικό κόμμα – οι υπάλληλοι του κόμματος και λοιποί εργάτες του (ποσοστό ~20) Γ) Το προλεταριάτο – το υπόλοιπο συντριπτικό ποσοστό του κόσμου, που ζει υπό συνθήκες απόλυτης εξαθλίωσης με μηδαμινή πρόσβαση σε αγαθά. Αυτά είναι περίπου και τα ποσοστά των τάξεων του σήμερα: Η παγκόσμια ελίτ που συσσωρεύει το μεγαλύτερο ποσοστό του πλούτου είναι στο 1-2%. Τα παρακλάδια τους και όσοι έχουν πρόσβαση σε μεγαλύτερους μισθούς ως υπάλληλοί και στρατηγοί τους αποτελούν περίπου το 20%, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των σχεδόν 7 δισεκατομμυρίων του κόσμου μας ζει με τον λεγόμενο «βασικό μισθό», αρκείται στο να επιβιώνει για να παράγει ενώ σε πολλές περιπτώσεις και περιοχές του κόσμου άνθρωποι ζουν δίχως πόσιμο νερό, φαγητό και στέγη όπως είναι γνωστό. Ο ήρωας μας, ο Ουίνστον Σμιθ, ανήκει στους υπαλλήλους του Κόμματος και δουλειά του είναι να παραφράζει και να παραποιεί γεγονότα που είχαν λάβει χώρα στο παρελθόν, έτσι ώστε να βολεύουν τα παροντικά συμφέροντα του κόμματος. Η νοθεία της ελεύθερης σκέψης πηγάζει από το πρόγραμμα της «γλωσσοκάθαρσης» και την σύσταση της ‘Νέας Ομιλίας’. Αυτό που γίνεται στην ουσία είναι η εκ νέου ερμηνεία των λέξεων ώστε η πραγματική σημασία τους να παραποιείται και να βολεύει ξανά τα συμφέροντα του κόμματος. Η γλώσσα του 1984 είναι η μόνη που αντί να εμπλουτίζεται μειώνεται έτσι ώστε να μειωθεί η αντιληπτική και επικοινωνιακή ικανότητα του ατόμου. «…ο σκοπός της Νέας Ομιλίας είναι να στενέψει τα όρια της σκέψης. Στο τέλος θα κάνουμε κυριολεκτικά αδύνατο το έγκλημα της σκέψης, γιατί δεν θα υπάρχουν λέξεις για να το εκφράσει κανείς…» Λαμβάνει χώρα μία πλήρης αλλοίωση της γλώσσας, έτσι ώστε οι λέξεις αποκόπτονται από την αρχική σημασία τους και αποτέλεσμα αυτού είναι τελικά να σημαίνουν κάτι παντελώς διαφορετικό. Το σύνθημα του κόμματος είναι : «Ο πόλεμος είναι ειρήνη, η ελευθερία είναι σκλαβιά, η άγνοια είναι δύναμη» Αν σου φαίνεται απλά και μόνο σενάριο επιστημονικής φαντασίας, σκέψου την αντήχηση που έχουν λέξεις όπως αναρχικός, ζητιάνος, αφεντικό, κομμουνιστής, πρόσφυγας, αριστερά και τόσες άλλες στην πλειοψηφία της κοινωνίας. Αντιλαμβάνεται κανείς το πόσο έχει ήδη παραποιηθεί η σημασία αυτών των λέξεων, πώς τα media και οι κυβερνώντες συνδέοντάς τες πολλές φορές με ενέργειες «κατακριτέες» τους έδωσαν μία αρνητική αύρα. Κι «Αν θέλεις μία εικόνα του μέλλοντος, φαντάσου μία μπότα να συντρίβει ένα ανθρώπινο πρόσωπο – για πάντα». Αυτή η μπότα αντιπροσωπεύει όπως καταλαβαίνεις την εκάστοτε εξουσία και τις δυνάμεις καταστολής το οποίο είναι έργο που το ξέρουμε. Η κλωτσιά στο πρόσωπο όμως δεν αντιπροσωπεύει μονάχα τον πόνο, τον εξευτελισμό και την υποδούλωση του ατόμου, αλλά επιπλέον την κατάλυση της διαφορετικότητας, της ιδιαιτερότητας· η κλωτσιά συνθλίβει το πρόσωπο, το το πιο διακριτό τμήμα του σώματος, όλοι φαίνεται να είναι το ίδιο ασήμαντοι για την εξουσία ώστε δε χρειάζεται καν να ξέρεις το πρόσωπό τους. Ο άνθρωπος δεν έχει πρόσωπο για την εξουσία. Δεν έχει ατομικό χαρακτήρα. Είναι μέρος της μάζας. Είναι όλοι το ίδιο. Ο Μεγάλος Αδερφός είναι αυτός που βλέπεις παντού, είναι τα μάτια που σε παρακολουθούν συνεχώς μέσα από κάμερες και μικρόφωνα, είναι αυτός που ασκεί τον απόλυτο έλεγχο. Κανείς δε ξέρει αν ο Μεγάλος Αδερφός υπάρχει πραγματικά σαν άτομο, σαν ηγέτης με υλική υπόσταση ή είναι μία αόρατη δύναμη που κινεί τα νήματα. Ο Ουίνστον Σμιθ προσπάθησε να αντισταθεί.Να ερωτευτεί, να μάθει, να καταγράψει, να καταλάβει σε αντίθεση με την πλειοψηφία των υπνωτισμένων συναδέλφων του. Τη στιγμή που έπεσε στην παγίδα του μηχανισμού, μπροστά στην κατάρρευση των πάντων του, βρίσκει τελικά το κουράγιο να ρωτήσει για να ικανοποιήσει την περιέργειά του: -Υπάρχει ο μεγάλος αδερφός; -Φυσικά και υπάρχει. Το κόμμα υπάρχει. Είναι η ενσάρκωση του κόμματος. -Ναι, αλλά εννοώ, υπάρχει όπως υπάρχω εγώ; -Εσύ δεν υπάρχεις. Η αδυσώπητη αυτή απάντηση φαίνεται να εννοεί πως μπροστά στη δύναμη του Μηχανισμού, ο άνθρωπος αποτελεί απλώς ένα στατιστικό στοιχείο που αν θελήσει Το Κόμμα μπορεί να το διαγράψει σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, όπως και παρατηρούμε να γίνεται με πολλούς στην πορεία του βιβλίου. Κάθε ένας που αντιστέκεται με οποιοδήποτε τρόπο, κάθε ένας που δε χρειάζεται, εξαφανίζεται, διαγράφεται. Παύει να υπάρχει, έτσι απλά. Τα αρχεία θα παραποιηθούν μάλιστα ώστε να μην φαίνεται πως υπήρξε ποτέ είτε να παρουσιάζεται ως προδότης του Κόμματος. Η ανθρώπινη ύπαρξη δεν έχει κανένα βάρος, καμία ουσία, είναι μονάχα ένας αριθμός, είναι το ευτελές τίποτα. Για να παραλληλιστούμε με το σήμερα, ας δούμε πώς παρουσιάζονται οι νεκροί από κάθε βάρκα προσφύγων που βουλιάζει, οι άνθρωποι που ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας, οι νεκροί από κάθε «τρομοκρατικό» χτύπημα, από κάθε πόλεμο· είναι απλά αριθμοί. Και ο άνθρωπος τον λατρεύει πεπεισμένος πως όλα αυτά είναι η απόλυτη αλήθεια και αναγκαία για το καλό του.αν όχι πάντα αρνητική, σίγουρα το νόημά τους είναι νοθευμένο, το οποίο μας απομακρύνει από την αντικειμενική αλήθεια. 20.000.000 παιδιά χωρίς πρόσβαση σε εμβόλια 400 πρόσφυγες πνιγμένοι. 3.000 στρατιώτες νεκροί. 500 αυτοκτονίες φέτος. Η αναφορά στα γεγονότα είναι αποστειρωμένη και τυπική. Κλέβουν το πρόσωπο και το όνομα από τους νεκρούς, σαν να μην έχουν σημασία, σαν να είναι το τίποτα. Η μπότα συντρίβει το πρόσωπο και το διαγράφει ώστε να μην αντιλαμβανόμαστε το βάρος των γεγονότων και όλοι συνεχίζουμε τη δουλειά μας ατάραχοι από όσα φαινομενικά δεν μας αγγίζουν, μέχρι να έρθει η σειρά μας να γίνουμε αριθμοί και κανείς να μη νοιαστεί με τη σειρά του. Φαντάσου τον αντίκτυπο που θα είχε η ζωή και ο θάνατος του κάθε ξεχωριστού ανθρώπου στη δική σου ζωή αν ήξερες τα πρόσωπα, τα ονόματα και τα όνειρά τους. Οδεύουμε σταθερά και τάχιστα στο να γίνουμε οι αναίσθητοι, τυφλοί και αυτοματοποιημένοι πολίτες του 1984, όπως ακριβώς μας φαντάστηκε ο Όργουελ 80 χρόνια πριν και χωρίς καν να το αντιλαμβανόμαστε μάλιστα, όπως επίσης προέβλεψε. Τα γεγονότα είναι εδώ, οι προφητείες μία μετά την άλλη επιβεβαιώνονται. Και είναι τόσες πολλές ακόμα οι ευστοχίες του συγγραφέα που δε χωράνε όλες εδώ. Το κείμενο θα κλείσει έτσι ωμά και απαισιόδοξα, όπως απαισιόδοξος ήταν και ο Όργουελ. Αφενός επειδή η απειλή είναι ρεαλιστική και αφετέρου σαν ανανέωση της προειδοποίησης του Βρετανού συγγραφέα.